Rahip Krikor Gergeryan Arşivi, Gergeryan’ın 1930’lardan başlayarak, hayata gözlerini kapadığı 1988 yılına kadar, tüm ömrü boyunca topladığı belgelerden oluşur. Arşivin varlığı, konuyla ilgilenen araştırmacılar tarafından biliniyor olmasına rağmen hemen hiç kimse tarafından kullanılamadı.
Arşivin kullanılamamış olmasının nedenlerinin başında tasnif edilmemiş olması gelir.
Arşiv malzemeleri son derece dağınık ve her hangi bir sistematikten yoksun bulunmaktaydı. Biz, arşivdeki tüm malzemeleri internet ortamına aktarırken sınırlı bir tasnif yaptık ve belgeleri üç ana bölüme ayırdık. Bunlara da sıraya Birinci, İkinci ve Üçüncü Arşiv adını verdik ve her biri için ayrı bir bölüm ayırdık. Bu üç ayrı arşiv ve içerdiği malzemeler hakkında ayrıntılı bilgileri ilgili bölümlerden almak mümkündür.
Birinci Arşiv, sadece Osmanlıca malzemelerden oluşmaktadır. Büyük çoğunluğu 1919-1921 İstanbul İttihat ve Terakki Yargılanmalarına aittir. Bu belgelerin orijinalleri kayıptır ya da Türk Hükümeti tarafından saklı tutulmaktadır. Buradaki belgeler, Kudüs Ermeni Patrikliği arşivinden alınmıştır. Gergeryan, 1960’lı yılların ortalarında bu belgelerin filmlerini çekerek arşivine dahil etmiştir. Gergeryan’ın filmini çektiği belgeleri, Kudüs Ermeni Patrikliğindeki belgeler ile kıyaslama şansına sahip olduk. Bu kıyaslama sonucu, Gergeryan’ın yargılamalara ilişkin malzemelerin tümüne yakınının filmlerini çekmiş olduğunu söyleyebiliriz. Bize bu kıyaslama imkanını sağladıkları için, Kudüs Ermeni Patriği Başpiskopos Nourhan Manougian ve arşiv çalışanlarına teşekkür ederiz.
İstanbul Yargılanmalarına ilişkin bu belgelerin Kudüs Arşivine nasıl ulaştığı hikayesi için, Gergeryanın hayat hikayesi ile ilgili bölüme bakınız.
Osmanlıca belgelerin, bir diğer önemli bölümü, Paris Bogos Nubar Paşa Kütüphanesinden alınmıştır. Naim Efendi adlı Osmanlı Bürokratına ait Hatırat ve Talat Paşa’ya ait telgraflar bu belgeler gurubuna verilecek örneklerin başında gelir.
Osmanlıca malzemelerin tümü tasnif edilmiş ve transkripsiyonları yapılmıştır. Belgelerin İngilizce çevirileri devam etmektedir. Gerek transkripsiyonlar, gerekse İngilizce çeviriler belli bir sırayla okuyucu ile buluşacaktır. Ayrıca tüm belgelerin içeriklerine ilişkin ayrıntılı bir index hazırlanmıştır. Araştırmacı, bu index üzerinden yapacağı arama sonucuna bağlı olarak, doğrudan ilgili belgeye ulaşabilir.
İkinci Arşiv, Gergeryan’ın özel çalışmalarını ihtiva etmektedir. Gergeryan, 1988 yılına kadar, topladığı malzemeler üzerinde çalışmış, çeşitli notlar almış, belgeleri başta Ermenice, Fransızca ve İngilizce olmak üzere değişik dillere çevirmiştir. 1919-1920 yıllarındaki Yozga ve Kayseri yargılamaları örneğinde olduğu gibi, çeşitli konularda kitaplar hazırlamıştır. Son derece dağınık ve her hangi bir sistematikten yoksun olan bu malzemeleri, hem Gergeryan’ın çalışmalarına saygı hem de tasnif zorluğu nedeniyle aynen bıraktık. Ama Ermenice, Fransızca İngilizce ve Türkçe dillerindeki malzemeler hakkında genel bazı bilgiler içeren özel açıklamalarda bulunduk. Ayrıca, son derece ayrıntılı bir index hazırladık. Okuyucu, hazırladığımız indexi kullanarak ve verdiğimiz ek bilgilerden yararlanarak, Gergeryan Özel Arşivindeki belge ve bilgilere kolaylıkla ulaşabilirler.
Üçüncü Arşiv, esas olarak Gergeryan’ın başka ülke arşivlerinden topladığı orijinal malzemelerden oluşmaktadır. Bu bölümdeki malzemeler arasında, İstanbul Patrikliğine ait Fransızca ve Ermenice dökümanlar önemli bir yer tutarlar. Bu bölümde ayrıca Avusturya, Almanya, İngiltere ve ABD arşivlerinden toplanmış malzemeler de mevcuttur. Bu arşiv için de ek özel bilgiler içeren açıklamalar yapılmış ve özel bir index hazırlanmıştır.
Gergeryan arşivinin en zengin malzemeleri arasında Ermenice el yazması belgeler gelir. Bu belgelerin içeriği hakkında daha fazla bilgi için bakınız (metin İngilizcedir, Türkçesi hazırlanmaktadır): Armenian materials of the Guerguerian archive
Arşiv, Dijital Ortama aktarılmış PDF belgeleri biçimindedir ve her bir bölümü ayrı ayrı ziyaret edip, istediğiniz belgeleri indirebilirsiniz.
Osmanlı Belgeleri Arşivi (Arşiv 1)
Gergeryan Özel Çalışmaları Arşivi (Arşiv 2)
Çeşitli ülke arşivlerinden toplanmış malzemeler (Arşiv 3)
Önemli not: Gergeryan Arşivi malzemelerinin orijinalleri, Boston Ermeni Çalışmaları ve Araştırmaları Milli Derneği’ne (NAASR) bağışlanmıştır. Malzemeler, NAASR’ın Mardigian Kütüphanesinin bir parçasıdır ve 2019 sonbaharı ile birlikte Araştırmacılara açık olacaktır.